Programma 4. Sparen, beleggen en verzekeren

Een kernfunctie van het pensioenstelsel is het omgaan met risico’s. Ieder individu heeft te maken met uiteenlopende risico’s gedurende de levenscyclus, denk aan risico’s in inkomen, beleggingen, gezondheid, gezinssituatie et cetera. Het pensioenstelsel zorgt er – samen met overheid en sociale zekerheid – voor dat deze risico’s op een efficiënte manier worden beheerd en verdeeld. In de afgelopen jaren is binnen Netspar veel geïnvesteerd in het verbeteren van onze kennis op het gebied van financiële risico’s, maar er staan nog belangrijke onderzoeksvragen open.

Risicomanagement is een kerntaak voor pensioenfondsen en verzekeraars. Er zijn nieuwe vragen over de rol van illiquide beleggingen. Investeringen in de eigen woning zijn illiquide voor het individu. Ook de financiering via hypotheken ligt voor lange tijd vast. Verzekeraars en pensioenfondsen zijn in toenemende mate geïnteresseerd in deze illiquide beleggingen. Dit kan een gunstige werking hebben op de woningmarkt en tegelijkertijd de balansen van banken verkorten. Een grotere hypotheekportefeuille voor verzekeraars en pensioenfondsen levert wel nieuwe vragen op voor het assetmanagement van fondsen en verzekeraars; dit is een belangrijk thema in de recente academische literatuur over illiquide beleggingen. Toepassing op Nederland kan inzicht verschaffen in de toekomstige vraag naar illiquide beleggingen, de knelpunten die zich daarbij voordoen, en de opties voor beleid om deze knelpunten te verhelpen.

Een tweede onderwerp binnen dit programma is de verdere ontwikkeling van de bestaande pensioencontracten. Variabele annuïteiten binnen individuele contracten (‘smart DC’) maken het mogelijk om ook in de uitkeringsfase risico te nemen en daardoor de kosten te verlagen. Meer individuele differentiatie in collectieve contracten kan bijdragen aan betere risicoverdeling over levensfasen. In veel landen wordt flexibiliteit geboden bij de uitkering van het pensioen. Vaak wordt een deel uitgekeerd als kapitaal of wordt er keuze geboden tussen verschillende pensioenvormen. Kan flexibilisering bijdragen aan betere afstemming op de individuele situatie en individuele voorkeuren? Welke lessen kunnen worde getrokken uit ervaringen in het buitenland? En kunnen experimenten in Nederland bijdragen aan beter inzicht in de toepasbaarheid?

Flexibiliteit in pensioenen kan bijdragen om besparingen en uitkeringen beter af te stemmen op de individuele omstandigheden. De vormgeving van het pensioencontract raakt daarmee direct aan de thema’s van keuzevrijheid, woon-zorg-pensioen en werk. Flexibiliteit in de opbouw, bijvoorbeeld door substitutie tussen pensioenopbouw en financiering van de eigen woning, kan helpen om bestedingsmogelijkheden van huishoudens beter af te stemmen op “dure tijden”. Flexibiliteit in de uitkeringsfase kan bijdragen om bijv. de woonsituatie aan te passen aan de oude dag (bijv. aanleggen van een traplift) of aan het treffen van een voorziening voor dure langdurige zorg. De belangrijke onderzoeksvraag is bij welke beslissingen een zeker mate van vrije keuze kan worden toegelaten, zonder dat het tot schadelijke effecten leidt in de vorm van verkeerde individuele beslissingen en ongewenste risicoselectie en aantasting van de solidariteit. Hoe kan het pensioenstelsel – realistisch – worden aangepast om meer maatwerk en keuze toe te laten?

Aanpassing van het pensioencontract gaat onvermijdelijk gepaard met een overgangsproblematiek. Zeker wanneer de doorsneesystematiek in het geding is. Kwantificering van alternatieve scenario’s kan inzicht verschaffen in de omvang van de overgangsproblematiek en eventuele oplossingen of compenserende maatregelen.

Meer informatie

Programmacoördinator: Anne Balter

Lees meer over het programma Sparen, beleggen en verzekeren en de andere programma’s in de Netspar kennisagenda 2023-2027.

Publicaties, onderzoeksprojecten en events

Bekijk de publicaties, projecten en events onder het onderzoeksprogramma ‘Sparen, beleggen en verzekeren’.