Medewerkers Tilburg University ontdekken hoe het zit met hun appeltje voor de dorst

Heb jij je appeltje voor de dorst al geregeld? Onder dat motto organiseerde Netspar op donderdag 25 januari een succesvol publieksevent voor medewerkers van Tilburg University, in samenwerking met ABP en het Nibud. In een volle aula gaven de sprekers handen en voeten aan het onderwerp pensioen. Van de Pensioenschijf-van-vijf tot aan de relatie tussen stofzuigen en jezelf verdiepen in pensioen.

Het pensioenevent begint met een gedachte-experiment. “Ik wil je vragen om de ogen even te sluiten”, zegt directeur Lisa Brüggen van Netspar. Kort daarna hebben honderden toehoorders de ogen gesloten. “Probeer jezelf voor te stellen als gepensioneerde”, gaat ze verder na een korte stilte. “Waar woon je? Welke mensen heb je om heen? En van welke vakanties geniet je? Als je een duidelijk beeld hebt gevormd, wat zie je dan?” Vanuit het perspectief van haar eigen kinderen laat ze tekeningen zien die pensioen voorstellen als respectievelijk een huis om gasten te ontvangen en een verpleeghuis. Het gedachte-experiment is een van de manieren waarop de toekomst tijdens het event tot leven komt.

Dat dit niet voor iedereen vanzelfsprekend is, blijkt net daarvoor als dagvoorzitter Mathijs van Dijk het pensioenevent aftrapt. “Ik heb een gênante bekentenis”, aldus de wetenschappelijk directeur van Netspar. “Ik werk al drieënhalf jaar bij Netspar en volg de ontwikkelingen op pensioengebied op de voet, maar vanochtend heb ik pas voor het eerst ingelogd op Mijnpensioenoverzicht.nl en MijnABP. En dat is precies waarom we het vandaag over pensioen moeten hebben. Je wilt je informeren over de impact van keuzes die je nu maakt op je pensioen, maar meestal doe je dat pas als dat moment dichterbij komt.”

Liever stofzuigen of strijken

In haar verhaal illustreert Brüggen dat we eerder aan andere dingen denken dan pensioen. “Er is onderzoek dat laat zien dat mensen liever meer tijd besteden aan het uitzoeken van een flatscreen of tablet. Daarnaast is er zelfs onderzoek waaruit blijkt dat mensen liever stofzuigen of strijken dan dat ze zich in hun pensioen verdiepen.” Toch is het volgens Brüggen zinvol om dat wel te doen, want pensioen is “gewoon echt heel belangrijk, omdat we allemaal heel lang willen leven”. Het doel van het pensioenevent is dan ook om hierover veel informatie te geven en te inspireren. Brüggen: “We willen dat je naar huis gaat en zegt: morgen ga ik aan mijn pensioen werken.”

Hoe je dat doet? Brüggen: “Heel concreet gaat het dan eigenlijk om drie vragen die je jezelf kunt stellen: waar sta je nu? Wat wil je? En hoe kom je er? Bij deze drie vragen geldt: hoe vroeger je erachter komt, hoe beter. Als je er op tijd mee aan de slag gaat, dan zijn er nog een heleboel schroeven om aan te draaien als je een eventueel gat wilt dichten.” Daarbij geeft ze voorbeelden van levensgebeurtenissen die effect kunnen hebben op je pensioen, zoals minder werken, een huis kopen of trouwen. Door je bewust van te zijn van de impact, kun je jezelf beter voorbereiden op je pensioen. Als laatste geeft ze mee, met een knipoog naar Mahatma Gandhi: “Spaar alsof je honderd wordt, maar leef alsof je morgen zou sterven.”

Proef op de som

Dan is het tijd om op ludieke wijze de proef op te som te nemen. Wat weten de medewerkers van Tilburg University eigenlijk al over pensioen? Frank Aerts van ABP – het pensioenfonds voor overheid en onderwijs – laat steeds een stelling zien op het scherm, waarna de toehoorders met een vlaggetje aangeven of deze juist of onjuist is. De eerste stelling is: “Pensioen spaar je alleen via je werkgever.” Als een zee van vlaggetjes aangeeft dat deze onjuist is, zegt Aerts dat hij onder de indruk is. Vervolgens vertelt hij dat je pensioen kunt zien als een huis met meerdere verdiepingen, met op de begane grond de AOW als wettelijk basisinkomen, op de eerste verdieping het vanuit de werkgever of cao geregelde pensioen en op de zolderverdieping het individueel geregelde pensioen.

Een andere stelling luidt: “Je weet vijf jaar van tevoren wat jouw definitieve AOW-datum wordt.” Die blijkt juist te zijn. In zijn toelichting gaat hij in op de verwachte AOW-leeftijd die nu bekend is voor enkele leeftijdsgroepen. Aerts: “Je vindt de AOW-leeftijd via de website van de Sociale Verzekeringsbank . Als de definitieve AOW-datum voor jou nog niet bekend is, dan krijg je een prognose die is gebaseerd op de levensverwachting.” Verrast zijn sommige toehoorders als ze opmerken dat de verwachte AOW-leeftijd 69 en jaar 9 maanden is voor iemand die is geboren op 1 oktober 1990.

Met humor loopt Aerts door de verschillende stellingen heen. Bijvoorbeeld als hij ingaat op de stelling: “Als je overlijdt en je woont samen, krijgt je partner een nabestaandenpensioen van ABP.” Het antwoord blijkt onjuist, omdat volgens Aerts een belangrijke voorwaarde ontbreekt. Je hebt bij het nabestaandenpensioen van ABP namelijk een aanmeldplicht voor je partner, wat betekent dat je deze eerst zelf moet aanmelden. Daarvoor heb je een samenlevingscontract nodig. “Meld je partner dus aan, maar zorg er dan wel voor dat je de juiste aanmeldt”, zegt Aerts tot hilariteit van het publiek.

Aan het einde van zijn bijdrage heeft het publiek veel concrete tips meegekregen. Ook hebben de toehoorders kennisgemaakt met handige hulpmiddelen binnen MijnABP. Bijvoorbeeld de tool Overzicht & Inzicht, voor deelnemers die verder van hun pensioen af zitten en een overzicht willen hebben van hun toekomstige inkomsten en uitgaven. En voor wie het pensioen dichterbij komt, zijn handige hulpmiddelen de keuzehulp en Plan uw pensioen. Tevreden rondt Aerts af, als blijkt dat veel mensen in het publiek de stellingen correct wisten te beantwoorden. “Ik ben behoorlijk onder de indruk”, concludeert hij. “Dus jullie zijn geslaagd!”

Wet toekomst pensioenen

Maar wie slaagt er in een quiz over de Wet toekomst pensioenen? Als hoogleraar Bas Werker van Tilburg University probeert te peilen wie in het publiek weet wat er door deze wet gaat veranderen, gaan slechts enkele vlaggetjes de lucht in. Werker: “Er is heel veel discussie over de Wet toekomst pensioenen. Daarbij weet bijna iedereen tenminste dat er iets gaat veranderen. Maar het is goed om te weten dat er ook heel veel niet gaat veranderen”, zegt hij. Hij laat dit zien als hij de huidige en toekomstige situatie bespreekt. Werker: “We gaan van een vermeende belofte, “u krijgt zoveel”, naar een eigen pensioenpotje, met de boodschap “u merkt het wel”. Dat klinkt heel eng, maar eigenlijk kan het juist leiden tot minder onzekere pensioenen.”

Werker geeft toe dat dit paradoxaal klinkt, maar in het huidige pensioenstelsel is het pensioen ook geen harde belofte. “Pensioengeld wordt belegd, dus dat bevat altijd risico’s. Ook leven mensen langer, maar dat betekent ook dat het duurder is om pensioen uit te keren, wat een financieel risico is. Het uitgangspunt is straks: “We weten niet weet hoeveel pensioen je krijgt.” Dat is ook transparanter. We beloven dus minder en zorgen ervoor dat mee- en tegenvallers eerlijk verdeeld worden.”

Werker illustreert dit met de navigatiemetafoor. Dit is een afbeelding van je pensioenfonds die je ingeschatte pensioen laat zien, ook voor wanneer het tegen- of meevalt. Werker: “Als je jonger bent, dan kan er een groot verschil zijn tussen de bedragen wanneer het mee- of tegenvalt. Dit verschil wordt kleiner als je ouder wordt. Naarmate je leeftijd stijgt, is de hoogte van je pensioen dus zekerder. Daarbij kan je pensioen straks mogelijk zelfs zekerder zijn dan nu. Ik zeg “mogelijk”, omdat dit afhangt van hoe een pensioenregeling ingevuld wordt. Dit is dus de paradox: we beloven minder, maar de pensioenen kunnen wel zekerder worden.”

Nieuw pensioen bij ABP

Hoe het nieuwe pensioencontract eruitziet bij ABP, blijkt uit de bijdrage van juristen Anouk Smits en Kerstin Thoma. Ze sluiten aan bij de vorige spreker door te zeggen dat het in de media lijkt alsof er veel verandert, maar dat ook veel hetzelfde blijft. Een voorbeeld is het gewenste pensioendoel bij het ouderdomspensioen. Dat blijft 80 procent van het middelloon bij 43 jaar deelname aan de pensioenregeling en een pensioeningang op 68 jaar. Wel is er een verandering die het nabestaandenpensioen betreft. Waar je nu ook dekking blijft houden als je het pensioenfonds verlaat, houdt die straks in het nieuwe pensioenstelsel in principe op. Met een overzicht van de vervolgstappen naar de nieuwe pensioenregeling van ABP sluiten Smits en Thoma hun verhaal af.

Drie pensioentools

“Het voelt een beetje als thuiskomen”, zegt de afsluitende spreker Michael Visser, wetenschappelijk medewerker bij het Nibud. Hij heeft aan deze universiteit gestudeerd en hier twintig jaar gewerkt, een periode die volgens hem samen te vatten is in drie pensioentools. De eerste herinnert hem aan de Tilburgse hoogleraar Gerry Dietvorst, die hem inspireerde op het gebied van pensioen en zei dat je “ergens op een website moet kunnen zien wat je aan pensioen gaat krijgen”. Hij ging hier met andere studenten mee aan de slag en jaren later kwam het tot Mijnpensioenoverzicht.nl. Inmiddels is dit de meest voor de hand liggende manier om inzicht te krijgen in het pensioen dat je hebt opgebouwd en in je verwachte pensioenbedrag na pensionering.

De Pensioen-schijf-van-vijf van het Nibud is een ander hulpmiddel waaraan Visser meewerkte. Het biedt perspectief op de keuzes die je kunt maken rondom je pensioen. “Het idee hebben we natuurlijk afgekeken van de Schijf-van-vijf voor voeding. Maar het doel van deze schijf is om beter inzicht te geven in de inkomsten en uitgaven voor later.” Visser gaat vervolgens in op de verschillende vakken van de schijf. Ook laat hij aan de hand van het rapport Bestedingen van ouderen zien welke uitgaven je op latere leeftijd kunt verwachten. Zo nemen uitgaven aan telecom, vervoer en kleding af na pensionering. Uitgaven aan verwarming, voeding en huishoudelijke hulp nemen juist toe. “Deze data zijn van zeven jaar geleden, maar binnenkort zullen we dit opnieuw onderzoeken”, zegt Visser.

Ten slotte gaat Visser in op het Geldplan Bijna pensioen, ook van het Nibud. “Dit is een van onze twaalf Geldplannen voor allerlei situaties, bijvoorbeeld voor als je bijna achttien wordt, gaat scheiden of als je wilt sparen, aflossen of beleggen. Als je met pensioen gaat, zijn er heel veel verschillende keuzes te maken. Het Geldplan Bijna pensioen helpt je hierbij en aan het eind heb je een actieplan op maat. Je weet dan wat je kunt doen, uitzoeken of regelen, zelf of met je werkgever of financieel adviseur. Zoals Lisa Brüggen aan het begin al zei, moet je daar zelf mee aan de slag.”

Iets nieuws geleerd

Na deze laatste spreker komen de vlaggetjes weer tevoorschijn. Dagvoorzitter Mathijs van Dijk stelt enkele vragen aan het publiek, die worden beantwoord met veel vlaggetjes. Daaruit valt op te maken dat een grote meerderheid van de toehoorders iets hebben geleerd wat zij nog niet wisten. Ook zullen veel mensen actie ondernemen en inloggen op Mijnpensioenoverzicht.nl of MijnABP, of de tools van het Nibud bekijken. De stofzuiger of strijkbout kan dus nog even in de kast blijven.