Waarover wij het eens en oneens zijn in de pensioendiscussie

Al jaren wordt er in Nederland gewerkt aan een hervorming van het pensioenstelsel. De afgelopen tijd is daar in ESB en in andere periodieken veelvuldig over gediscussieerd, waarbij de meningen uiteen liepen, ook onderling tussen ons tweeën. (Frijns en Mensonides, 2018; Teulings, 2018; Boelaars en Bovenberg, 2018; Werker, 2018). De discussie is gecompliceerd, en er zijn tegelijkertijd grote maatschappelijke belangen mee gemoeid. Dat maakt het buitengewoon moeizaam voor de sociale partners en de politiek om weloverwogen besluiten te nemen. De verschillen van inzicht zouden voor alle betrokkenen duidelijk op tafel moeten liggen.

Dat is precies het doel van dit artikel. Wij willen voor alle betrokkenen helder in kaart brengen waarover wij het eens en waarover wij het oneens zijn. Dit artikel kent daarom een bijzondere structuur. Wij bespreken eerst een gestileerd basismodel voor pensioenen en een aantal complicaties daarvan. Over deze analyse verschillen wij niet van mening. Wij wegen de dilemma’s die uit deze analyse voortvloeien echter anders. Deze verschillen van inzicht komen vervolgens in het laatste deel van dit artikel aan de orde.

In de discussie over het pensioenstelsel lopen er drie zaken door elkaar. Ten eerste: hoe zou één generatie haar eigen pensioenfonds het beste kunnen inrichten? Ten tweede: hoe kan een pensioenfonds waarin meerdere generaties deelnemen zo worden beheerd dat alle generaties hun pensioen met een gerust hart eraan kunnen toevertrouwen? En ten derde: stel dat het gezamenlijk opgebouwde pensioenvermogen moet worden verdeeld over de deelnemende generaties – hoe zou dat moeten gebeuren? Wij halen deze vragen doelbewust uit elkaar. Bij de eerste vraag spelen namelijk belangentegenstellingen geen rol. Een generatie heeft zelf alle touwtjes in handen en kan dus beslissen welk plan naar verwachting de beste resultaten oplevert. Wij bespreken het basismodel daarom eerst voor een pensioenfonds met slechts één generatie, en gaan daarna in op de organisatie van een pensioenfonds met meerdere generaties. De derde vraag – hoe het huidige pensioenvermogen moet worden verdeeld over de generaties – beantwoorden wij niet. Beginnen met deze vraag zou de belangentegenstellingen tussen generaties centraal stellen. En de gezamenlijke belangen vormen juist ons uitgangspunt. Verdelingsregels voor het in de toekomst nog op te bouwen vermogen worden na het beantwoorden van de eerste en de tweede vraag eenvoudig oplosbaar.