Preferences for solidarity and attitudes towards the Dutch pension system – Evidence from a representative sample

Solidariteit is een belangrijk fundament onder collectieve pensioenstelsels. Door gebruik te maken van methodes uit de experimentele economie meten we solidariteitsvoorkeuren van verschillende leeftijdsgroepen ten opzichte van zowel de eigen leeftijdsgroep als andere, op basis van een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking. Verder gebruiken we een vragenlijst om gerapporteerd altruïsme te meten en om beter begrip te krijgen van houdingen tegenover solidariteit in het kader van het Nederlandse pensioenstelsel. Tot slot analyseren we hoe de gemeten solidariteitsvoorkeuren gerelateerd zijn aan demografische en sociaaleconomische kenmerken van de deelnemers. Dit doen we door de data verkregen uit het experiment en de vragenlijst te koppelen aan gegevens van de Nederlandse bevolking uit registers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

In ons onderzoek namen deelnemers beslissingen in een ‘solidariteitsspel’ waar echt geld op het spel stond. De deelnemers moesten beslissen hoe ze geld met een andere deelnemer wilden delen in het geval dat ze zelf het geld kregen terwijl de ander geen geld kreeg. De resultaten lieten zien dat deelnemers bereid waren gemiddeld rond 40% van het ontvangen geld met de andere deelnemer te delen. Daarmee is aangetoond dat de deelnemers gemiddeld genomen een sterke voorkeur hebben voor (ex-ante) solidariteit. Maar de resultaten lieten ook een grote heterogeniteit zien alsmede een bias ten voordele van de eigen leeftijdsgroep. Een substantieel deel van de jongere deelnemers aan het experiment waren bereid om beduidend meer geld met hun eigen leeftijdsgroep te delen dan met andere leeftijdsgroepen. Eveneens was een grote groep ouderen bereid substantieel meer geld te delen met deelnemers van de eigen leeftijdsgroep dan met die van andere leeftijdsgroepen. We zien ook dat verwachtingen over de solidariteit van andere deelnemers (geanticipeerde wederkerigheid) sterk gecorreleerd zijn met de eigen solidariteitsvoorkeuren: deelnemers
die in geval van nood meer solidariteit verwachten, zijn zelf meer solidair met andere deelnemers die zich in een dergelijke situatie bevinden. Opmerkelijk is dat de deelnemers over het algemeen gezien nogal pessimistisch zijn over de solidariteit van anderen, zowel betreffende hun eigen leeftijdsgroep als andere leeftijdsgroepen.
Deelnemers verwachten aanzienlijk minder solidariteit dan ze zelf bereid zijn te geven. Tot slot zijn een aantal demografische en sociaal-economische kenmerken (geslacht, opleiding, burgerlijke staat, politieke participatie) van de deelnemers gerelateerd aan hun solidariteitsvoorkeuren.

Bij de beantwoording van de vragen gaven deelnemers van alle leeftijdsgroepen aan dat volgens hen de solidariteit tussen jongeren en ouderen onder druk staat. We zien ook dat er duidelijke verschillen zijn tussen jongeren en ouderen met betrekking tot het gewenste pensioenstelsel. Terwijl oudere deelnemers aangaven een voorkeur te hebben voor een collectieve in plaats van een individuele pensioenregeling, zien we precies het omgekeerde bij jongere deelnemers. Opvattingen over het Nederlandse pensioenstelsel hangen enigszins samen met de solidariteitsvoorkeuren. Echter, over het algemeen zijn de verbanden zoals vastgesteld op basis van de vragenlijst en de in
het experiment gemeten voorkeuren zwak. Dit geeft aan dat (pensioen)beleidsmakers rekening moeten houden met de mogelijkheid dat beweerde solidariteitsvoorkeuren niet noodzakelijk de echte persoonlijke solidariteitsvoorkeuren weerspiegelen.