Pensioenuitvoerder beschikken over persoonlijke gegevens (data) van deelnemers. Ten behoeve van het financieel zelfmanagement door de deelnemer kunnen pensioenuitvoerders deze data gebruiken om de deelnemer te helpen in het maken van (pensioenkeuzen). Het nudging instrument kan worden ingezet om de deelnemer te helpen (en te interesseren voor) bepaalde keuzes. In dit artikel zijn de kaders voor deze werkwijze onderzocht en komen wij tot een conclusie dat het mogelijk is om big data te gebruiken in de sturing van de keuzen van de deelnemer.

Om de deelnemer te interesseren voor pensioenen (en financieel zelfmanagement) is allereerst gekeken naar de verleidingstechnieken van andere sectoren die mogelijk gebruikt kunnen worden door pensioenuitvoerders. Andere sectoren gebruiken (verleidings)technieken of principes zoals wederkerigheid (adviesgesprek), sociale bevestiging (wie ging u voor) en autoriteit (vertrouwen in mensen of organisaties die expert zijn). Deze technieken zijn bruikbaar voor pensioenuitvoerders. Deze mogelijke verleidingstechnieken voor pensioenuitvoerders worden naar onze mening begrensd door ethische en juridische kaders. Dit wordt hierna kort toegelicht.

Een belangrijke voorwaarde bij intuïtief sturen is – vanuit ethisch perspectief – dat de pensioenuitvoerder voldoende oog dient te behouden voor het financiële perspectief van de deelnemer. Daarbij gaat het niet alleen om het behalen van nutsmaximalisatie (het nastreven van de hoogste welvaart of ervoor zorgen dat er een adequate vervangingswaarde1 wordt behaald), maar ook om op basis van een intrinsieke motivatie de deelnemer de juiste keuze te laten maken. Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van het vermogen van een individu op diverse gebieden van zorg voor zichzelf of voor anderen of op het gebied van wonen. Wij zijn in dit kader van mening dat het relevant is om een minimum ondergrens te bepalen van de vervangingswaarde. Het surplus kan de deelnemer zelf naar eigen inzicht besteden.

Tot slot is het vanuit juridisch perspectief mogelijk om gebruik te maken van nudging om de deelnemer vanuit economisch perspectief in een bepaalde richting te sturen. Dit kan op voorwaarde dat de pensioenuitvoerder verifieert of de deelnemer zich bewust is van het feit dat sprake is van nudging en aan de deelnemer de mogelijkheid wordt geboden om van de voorgestelde keuze af te wijken.

Daarbij dienen de privacywetgeving, zorgplichten en andere regels voortvloeiende uit het privaatrecht en toezichtwetgeving ten opzichte van de kwetsbare partij (de deelnemer)door de pensioenuitvoerder in acht te worden genomen. Individuen worden gezien als autonoom en vrij handelend van dwang, maar pensioenuitvoerders mogen naar onze mening wel sturen in het gedrag van het individu (libertair paternalisme) als dat in het eigen belang van de deelnemer is.

Alleen wanneer er vertrouwen is in de wijze waarop data worden gebruikt door pensioenuitvoerders, en in wat zij ‘beloven’ ten aanzien van privacy, is het mogelijk om de potentie van big data en de ontsluiting daarvan volledig te benutten om door middel van nudgen waarde te creëren voor deelnemers. Transparantie en de overtuiging dat de pensioenuitvoerder doet wat zij belooft is daarbij essentieel.