Spaarmotieven en consumptiegedrag
Eerder onderzoek heeft laten zien dat Nederlanders na hun pensioen vasthouden aan hun (vrij besteedbaar) vermogen (van Ooijen e.a., 2015). Nederland is hierin niet uniek, zo blijkt uit onderzoek uitgevoerd in Amerika en Australië (Dynan et al., 2004; Asher et al., 2017). De Nardi et al. (2016), gebruikmakend van een levensloop model gekalibreerd op Amerikaanse data, concluderen dat dit gedrag veroorzaakt wordt door onzekerheid (zorgkosten; langer leven dan verwacht) en om een erfenis na te laten. Zij gaan uit van een rationeel individu en nemen geen gedragseconomische of psychologische verklaringen mee in hun analyse. Bovendien is het vanwege andere instituties in Nederland onduidelijk in hoeverre de verklaringen door De Nardi et al. (2016) hier toepasbaar zullen zijn.
Modellen met rationele agenten hebben moeite het geobserveerde spaar- en ontspaargedrag te verklaren en er is veel empirisch bewijs dat gedragseconomische of psychologische factoren een belangrijke rol spelen. Individuen nemen daarom niet altijd de voor henzelf optimale beslissingen. Dit probleem kan voor een belangrijk deel worden opgelost door ermee rekening te houden bij de inrichting van het keuzeproces. Het is daarom van belang om te begrijpen of toekomstig gepensioneerden eenzelfde gedrag zullen vertonen en welke economische en psychologische motieven hier een verklaring voor vormen, en hoe het pensioensysteem (bijv. de mate van verplicht annuïtiseren) hierbij een rol speelt. Vervolgens kan dan worden onderzocht in hoeverre de overheid en pensioenfondsen en verzekeraars door regelgeving, keuze-architectuur of maatwerk in pensioenproducten de eventuele negatieve gevolgen van niet-rationele keuzes voor het individu kunnen beperken.
Dit project bouwt voort op eerder onderzoek van Bateman e.a. (2017) waarin het spaar- en bestedingsgedrag in Nederland wordt vergeleken met dat in Australië. In dat onderzoek wordt gevraagd naar voorkeuren voor (ont)spaar en bestedingstrajecten na pensionering en de achterliggende spaarmotieven. Voor Nederland maken zij gebruik van data verzameld in december 2016 onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking met leeftijd 50-65 (verkregen via het CentERpanel en het LISS-panel). Hieruit blijkt o.a. dat, afhankelijk van de mate van annuïtiseren, ongeveer 40% van de toekomstig Nederlandse gepensioneerden verwachten vast te houden aan hun vermogen. De voornaamste argumenten hiervoor zijn mogelijke onverwachte uitgaven, bijvoorbeeld ten gevolge van afnemende gezondheid. Ook het gevoel van het leven te kunnen blijven genieten speelt een belangrijke rol, evenals het nalaten van voldoende middelen voor de partner.
In Bateman e.a. (2017) is het voor de respondent enkel mogelijk om tussen diverse (hogere of lagere) constante consumptiepatronen te kiezen. Het is echter niet uitgesloten dat een individu in werkelijkheid bijvoorbeeld een dalend consumptiepatroon wenst. Meer consumptie-uitgaven gedurende de eerste jaren na pensionering, zou tot minder vermogen op een latere leeftijd kunnen leiden. In het voorgestelde project verrijken we daarom de Nederlandse data met scenario’s die ook niet-constante consumptiepatronen toelaten. We analyseren hoe deze en eerder genoemde keuzes samenhangen met individuele karakteristieken en financiële capaciteiten.
Lees paper hier.
