Juridische eigendomsrechten en transitie naar nieuwe pensioenvormen
In de Nationale pensioendialoog en de SER staat de toekomstbestendigheid van het pensioenstelsel centraal. Economen en beleidmakers zijn eensgezind in hun opvatting dat daarvoor “heldere eigendomsrechten” nodig zijn. Voor juristen is de betekenis van een helder eigendomsrecht niet evident. Hierdoor liggen niet alleen spraak- en begripsverwarring op de loer maar ook problemen bij de wijziging van bestaande en de transitie naar nieuwe pensioenvormen. Een theoretisch juridisch kader is van belang voor de praktijk. Dat stelt ons in staat te beoordelen of pensioeninnovaties en stelselwijzigingen leiden tot een “verheldering” van eigendomsrechten en of deze uitvoerbaar zijn. Daarmee dragen we tevens bij aan een vloeiende vertaling van “heldere eigendomsrechten” in een eventueel wetgevingsproces.
Het juridisch kader is toepasbaar op concrete voorstellen voor innovaties. Voorbeelden daarvan zijn de aangekondigde optimalisering van het wettelijk kader voor de premieovereenkomst (brief staatssecretaris van 19 december 2014), de persoonlijke pensioenrekening en/of de overstap naar een kapitaalovereenkomst (Bovenberg, Nijman, Nea Paper 56). De vormgeving van deze pensioeninnovaties wordt mede bepaald door de wettelijke en juridische wijzigingsmogelijkheden. Het spreekt voor zich dat er nader onderzoek nodig is indien de overgang naar een “helder eigendomsrecht’ een inbreuk vormt op een bestaand “eigendomsrecht”. Dit raakt aan de invaarproblematiek. De overstap naar een nieuwe pensioenvorm leidt tot transitievraagstukken. Zo is onduidelijk of (en hoe) pensioenrechten binnen een bestaande pensioenregeling kunnen worden omgezet in rechten met een nieuw pensioenkarakter. (Maatman 2014, 2013, Lutjens 2013, Heemskerk 2011). Dat vereist zowel toetsing en wijziging van wetgeving als wijziging van de pensioenregeling door sociale partners. Een mogelijke transitie is de splitsing waarbij alleen de nieuwe deelnemers participeren in de nieuwe pensioenvorm of deelnemers alleen voor hun toekomstige pensioenverwerving deelnemen aan de nieuwe pensioenvorm.
Deze topicality paper tracht de beoogde heldere economische eigendomsrechten juridisch te duiden. Tevens verkent deze paper de juridische mogelijkheden van een nieuwe pensioenvorm zoals de persoonlijke pensioenrekening en identificeert hij juridische transitiepaden.
Probleemstelling
Hoe worden de economische eigendomsrechten juridisch gekwalificeerd bij bestaande en nieuwe pensioenvormen zoals de persoonlijke pensioenrekening. Wat zijn de juridische (on)mogelijkheden voor introductie van en transitie naar een nieuwe pensioenvorm?
