Eenvoud en flexibiliteit bij pensioensparen voor zzp’ers

Er is een substantiële groep zelfstandigen van zo’n 40% die na pensionering waarschijnlijk een inkomen heeft dat lager is dan 70% van het huidige inkomen (Knoef et al. 2017, Zwinkels et al. 2017a en b). Ten opzichte van werknemers bouwen vooral zelfstandigen met middeninkomens relatief weinig vermogen op voor de oude dag. Tegelijkertijd zien we dat zelfstandigen wel relatief veel vrije besparingen en woningvermogen hebben. Er lijkt dus (bij een deel van de zelfstandigen) wel ruimte om te sparen, maar ook belemmeringen om dat in de tweede of derde pijler te doen.
Om pensioenopbouw te stimuleren kunnen we verplichten of verleiden, met daarnaast nog een tussenvorm: automatische deelname met opt-out. In zowel de tweede als de derde pijler, en zowel bij een opt-in als bij een opt-out systeem, is het belangrijk om de voorkeuren van zelfstandigen te begrijpen. Om instappen te stimuleren en op uitstappen te voorkomen.

In dit onderzoek willen we inzicht krijgen of een vereenvoudiging van de fiscale ruimte en flexibele opnamemogelijkheden tot meer pensioenopbouw leidt. Duflo et al. (2006) vinden dat financiële prikkels pensioenopbouw stimuleren, maar dat een financiële prikkel alleen maar helpt als deze heel eenvoudig is. Hebben we het in Nederland misschien te ingewikkeld gemaakt? Zou het helpen als we zelfstandigen een basisruimte geven, waarbij ze tot een zeker bedrag fiscaal vriendelijk pensioen kunnen sparen zonder dat er een berekening hoeft te worden gemaakt? We analyseren het potentiële effect van een basisruimte en de rol van fiscale prikkels bij de opbouw van aanvullend pensioen).
Tevens zullen we de “willingness to pay” voor flexibiliteit in pensioenproducten bepalen. Dat wil zeggen: hoe groot is het belang dat ZZP-ers hechten aan flexibiliteit, uitgedrukt in het aantal euro’s premie die zij daar voor over hebben. Dit geeft inzicht hoe hoog de drempel van flexibiliteit is, of pensioenproducten met meer flexibiliteit realistische opties zijn, en voor welke groepen zelfstandigen dat geldt. Met flexibiliteit bedoelen we de termijn waarin spijtoptanten zonder een boete (een deel van) hun ingelegde vermogen terug kunnen halen, de hoogte van het bedrag dat teruggehaald kan worden en de condities waaronder een bedrage teruggehaald kan worden (bijvoorbeeld inkomenstegenslag, studie, aankoop van een woning, …).

De resultaten van dit onderzoek geven inzicht hoe pensioenfondsen en verzekeraars een passend pensioen aan kunnen bieden aan het toenemende aantal ZZP-ers (qua eenvoud en flexibiliteit), en of daarvoor wetswijzigingen gewenst zijn.
Om in de ‘echte’ wereld te kunnen experimenteren met eenvoud en meer flexibiliteit zouden nu al wetswijzigingen nodig zijn. Dat is vooralsnog niet haalbaar en daarom kiezen we eerst voor een stated preferences onderzoek om inzicht te krijgen in de voorkeuren van ZZP-ers. In het stated preferences onderzoek leggen we zelfstandigen keuzes voor tussen pensioenproducten met meer en minder eenvoud, en meer en minder flexibiliteit, bij verschillende premies. Daaruit zal blijken of wetswijzigingen ten aanzien van eenvoud en flexibiliteit wenselijk zijn om pensioensparen onder zelfstandigen in de tweede en derde pijler te stimuleren. Het budget van het topicality project zal voornamelijk gebruikt worden voor de dataverzameling die nodig is om dit onderzoek uit te voeren.

Lees het paper hier.