Dynamiek en loonprofielen op de arbeidsmarkt en de toereikendheid van pensioenopbouw
De financiële positie van ouderen staat de laatste tijd flink in de belangstelling. Er zijn grote verschillen in het te verwachten inkomen na pensionering en de daarmee gepaard gaande onzekerheid daarvan tussen en binnen sociaaleconomische groepen. Zelfstandigen blijven soms buiten beeld (zoals in de berekeningen van het IBO rapport, zie Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2013) maar worden soms ook afzonderlijk bestudeerd (zoals in Mastrogiacomo en anderen, 2014). Hierbij wordt geen rekening gehouden met het feit dat werknemers vaak zelfstandig worden en andersom, zeker met de toenemende omvang van de flexibele schil. Zelfstandigen vormen dus geen vaste groep. Plannen om pensioenopbouw meer te verleggen naar jonge leeftijd (degressieve opbouw) kunnen de pensioenopbouw kwetsbaar maken voor de inkomens op jonge leeftijd, het (vastgestelde) carrière pad en de hoogte van de franchise. De vraag is, anders gezegd, in hoeverre dit een stap zou zijn van eindloon, via middelloon naar beginloon en de pensioenopbouw van velen laag zou worden doordat men later instroomt of doordat men op jonge leeftijd niet meer inkomen heeft dan de franchise en wat de effecten zouden zijn van een inkomensafhankelijke franchise.
Probleemstelling
In dit project wordt onderzocht hoe financiële zekerheid van ouderen samenhangt met arbeidsmarkttransities, hun carrière pad en inkomensprofielen gedurende de loopbaan. In de meeste bedrijfstakken ligt het carrière pad dat iemand doorloopt al bij instroom in de bedrijfstak vast. Hierbij ligt de nadruk op Nederland maar wordt Nederland ook vergeleken met andere Europese landen waar financiële zekerheid van ouderen wordt nagestreefd met een heel ander pensioenstelsel (zie bijvoorbeeld van Vliet en anderen, 2012). De analyse wordt gebaseerd op het LISS panel voor Nederland (ruim 5000 huishoudens die gevolgd worden sinds 2007, representatief voor Nederland) en SHARE (met zo’n 20 Europese landen waaronder Nederland).
De volgende vragen komen daarbij aan de orde:
- Hoe is de dynamiek in iemands arbeidsmarktpositie (werknemer, zelfstandig, niet-werkend, loonprofiel …) en carrière pad van invloed is op de pensioenopbouw en de toereikendheid van het pensioen? Hoe speelt het al dan niet opbouwen van een volledige AOW hier door heen ?
- Hoe zal dit veranderen bij de aangekondigde en mogelijke verdere hervormingen in het pensioenstelsel?
- Hoe verhoudt zich de inkomensverdeling van ouderen in Nederland tot die in andere landen?
- In hoeverre is het pensioenstelsel bepalend voor de inkomensongelijkheid onder ouderen?
