Onderzoek: Kloof in gezonde levensverwachting vraagt om meer dan alleen symptoombestrijding

In alle Europese landen is sprake van verschillen in levensverwachting tussen mensen met een hoge en een lage opleiding. In Nederland is de kloof relatief klein, maar is het verschil in aantal jaren zonder beperkingen des te groter. Dat blijkt uit onderzoek van Johan Mackenbach, Jose Rubio-Valverde en Wilma Nusselder (Erasmus MC). De kloof in gezonde levensverwachting vormt een knelpunt als het gaat om de verhoogde pensioenleeftijd: laag opgeleide mensen hebben moeite in goede gezondheid hun pensioen te halen én kunnen nauwelijks van als gezond ervaren jaren na pensionering genieten. De oplossing vraagt meer dan alleen symptoombestrijding: het vraagt inspanningen van gezondheidszorg, overheid en werkgevers om ervoor te zorgen dat de kloof in het aantal gezonde jaren tussen hoger en lager opgeleiden gedicht wordt.

In alle onderzochte landen, leven laagopgeleiden aanzienlijk korter dan hoogopgeleiden. In dat kortere leven brengen ze ook nog eens veel meer jaren met beperkingen door. In West-Europese landen komt dat neer op 6 tot 10 jaar. In sommige Centraal- en Oost-Europese landen is het zelfs meer dan 10 jaar. Het gaat om zelf ervaren matige en ernstige beperkingen in de normale dagelijkse bezigheden.

Sociaaleconomische verschillen in gezondheid zijn een bijzonder hardnekkig verschijnsel. Dankzij tientallen jaren wetenschappelijk onderzoek in Nederland en andere Europese landen is er veel bekend over de oorzaken van deze verschillen. Mensen met een lagere sociaaleconomische positie hebben onder andere ongezondere arbeidsomstandigheden, leven vaker in armoede, roken meer, ondervinden meer psychosociale stress, en nemen minder vaak deel aan preventieve programma’s.

Complexiteit
Om de verschillen uit te bannen zijn op vele fronten maatregelen nodig. Mede door deze complexiteit zullen de verschillen tussen opleidingsniveaus de komende jaren waarschijnlijk eerder groter dan kleiner worden. Hoewel uit de studie ook blijkt dat de meeste mensen – ongeacht hun opleiding – de pensioengerechtigde leeftijd wel behalen, zal toch rekening gehouden moet worden met toenemende gezondheidsbeperkingen in de groep oudere werkenden, vooral onder de lager opgeleiden en mensen met een lager inkomen.

Fundamentele oplossing
Het verschil in levensverwachting heeft mogelijk grote implicaties voor het Nederlandse pensioenstelsel. Er is sprake van een scheve verdeling van lasten en baten van pensioensystemen, die mogelijk alleen maar toeneemt. Ook kunnen de ervaren beperkingen (in bepaalde sectoren) leiden tot een grotere instroom in arbeidsongeschiktheidsregelingen, wat de beoogde besparingen door het verhogen van de AOW-leeftijd weer deels tenietdoet.

Op de (zeer) lange termijn is een meer fundamentele oplossing voor de gezondheidsverschillen het meest kansrijk om de kloof in gezonde levensverwachting te dichten. Op enkele fronten kan al gericht gewerkt worden aan een sterke verbetering van de gezondheid onder laag- opgeleiden. Verschillen in rookgedrag spelen bijvoorbeeld een belangrijke rol en het tabaksbeleid zou dan ook meer kunnen worden gericht op het realiseren van een extra sterke daling van het rookgedrag onder laag opgeleiden.

Lees hier de volledige publicatie Opleiding, levensverwachting en pensioenleeftijd: een vergelijking van Nederland met andere Europese landen

De eerste resultaten van dit onderzoek werden gepresenteerd tijdens de Netspar themaconferentie over verschillen in levensverwachting (terugblik, november 2018)