Interview: “Annuïteiten vormen een complex probleem – uitstel en onzekerheid staan welvaartswinst in de weg”

Wil je je hele pensioenspaarkapitaal in één keer opnemen of kies je voor een annuïteit die na pensionering een levenslang inkomen garandeert? In Nederland is dit niet aan de orde, maar in de Verenigde Staten worden mensen met deze keuze geconfronteerd. Wat kunnen we hiervan leren? “Het sociale zekerheidspensioen biedt burgers van de Verenigde Staten een goedkope bron van levenslang inkomen, maar door een gebrek aan kennis en besluiteloosheid laten veel mensen hun werkgeverspensioen nog altijd als een eenmalig bedrag uitbetalen”, legt Jeff Brown (University of Illinois, Urbana Champaign) uit. “Bij pensioenkeuzes zoals een eenmalige pensioenkapitaaluitkering of vroegtijdige pensionering staat er aardig wat op het spel: gemiddeld kunnen mensen wel 15 tot 20% van hun pensioeninkomen verliezen.”

Photo: Robert Goddyn

Wat is er zo moeilijk aan het kiezen van een annuïteit? Brown heeft hier uitgebreid onderzoek naar gedaan. “Mensen houden niet van annuïteiten, zelfs niet als ze aantrekkelijk geprijsd zijn”, zegt Brown. “En dit is niet alleen te wijten aan het feit dat ze nabestaanden geld zouden willen nalaten (het zogeheten erfenismotief). Er is geen eenduidige verklaring voor; het is een uiterst complex probleem. Het heeft deels te maken met kennis en begrip van financiële zaken: wat koop ik eigenlijk? De complexiteit van zo’n financiële keuze leidt ook tot bezorgdheid en achterdocht; mensen willen niet benadeeld worden. Sociale zekerheidspensioenen worden vooral geassocieerd met het delen van risico’s. Dit betekent dat een annuïteit vaak niet gezien wordt als een verzekeringspolis, maar als een – riskante – investering van pensioenspaargeld.

Communicatie
“De meeste mensen vinden het moeilijk om een levenslang pensioeninkomen in de juiste context te zien”, aldus Brown. “Ze snappen niet dat het levenslang inkomen heel goed deel kan uitmaken van hun algehele pensioenplan. En omdat ze het product niet begrijpen, willen ze maar weinig voor een annuïteit betalen. De complexiteit van het product en de manier waarop het wordt aangeboden, spelen hierbij een belangrijke rol: een klein beetje extra complexiteit toevoegen aan de uitleg van het product leidt meteen tot een slechter resultaat. Daarnaast heeft onderzoek uit 2008 aangetoond dat framing een belangrijke rol kan spelen bij de manier waarop mensen waarde toekennen aan een annuïteit. Als de annuïteit werd gepresenteerd als een consumptiemogelijkheid, nam het aantal mensen dat koos voor een annuïteit met 50% toe, vergeleken met de situatie waarin het werd gepresenteerd als een “investering”. Zelfs het wijzigen van een paar woorden in de tekst kan al tot een groot verschil leiden in de manier waarop consumenten de waarde van het product beoordelen.”

Uitstel
Een ander probleem dat een rol speelt bij financiële keuzes is uitstel. Brown: “Uitstel is echt een probleem in de V.S. Veel mensen die geen actieve keuze maken in het door hun werkgever aangeboden pensioenplan, krijgen op het moment van pensionering namelijk automatisch het pensioenkapitaal als eenmalig bedrag uitgekeerd. Dit kost hun gemiddeld 15-20% van hun pensioeninkomen. Dit kan dan ook een aanzienlijk probleem worden voor de welvaart van het hele land. Onderzoek wijst uit dat mensen die de beslissing uitstellen er langer over doen om in te stappen in een pensioenplan en tevens minder investeren. Ze laten het liever bij de standaardoptie en kiezen – in het geval van de V.S. – dus niet voor een annuïteit. Diverse studies tonen aan dat 70-90% van het waargenomen keuzegedrag rechtstreeks kan worden toegeschreven aan uitstel.

Beleid
Beleidsmakers kunnen met deze gegevens rekening houden door naar het standaard spaarkapitaal te kijken, aangezien het merendeel van de werknemers voor de standaardoptie (eenmalige uitkering van het hele kapitaal) kiest. Opties die beter aansluiten op individuele voorkeuren of andere kenmerken leiden tot meer keuze. Bovendien is het een goed idee om mensen er op verschillende momenten aan te herinneren dat ze een keuze moeten maken. Hoewel volledige keuzevrijheid in Nederland niet aan de orde is, wordt het sociale zekerheidspensioen ook hier gestuurd door beleidsprocedures en praktische uitvoerbaarheid. Het blijft belangrijk om – met behulp van wetenschappelijke inzichten – te kijken naar de mate waarin het systeem past bij de levenswijze en levenscyclus van personen.”