NAM 2019: Pensioen en de reis van product naar persoon

Maatschappelijke veranderingen op het gebied van levensverwachting, arbeidsmarkt, technologie en meer eigen verantwoordelijkheid voor (financiële) keuzes, maken de transitie van een product- naar persoon georiënteerde pensioensector noodzakelijk. Tegemoet komen aan individuele behoeftes kan dan ook flinke welvaartswinst opleveren, stelt Casper van Ewijk in zijn inleiding van de 14^e Netspar Anniversary Meeting. Een euro die je nu tekort komt is immers meer waard dan een euro die je straks teveel hebt. Op de reis van product naar persoon ontmoeten we onder meer keuzevrijheid, technologie en actuele inzichten op het gebied van risicobereidheid, tijdsvoorkeuren en kortzichtigheid.

Zo’n 25% van de Nederlanders spaart veel voor het pensioen en een even grote groep spaart te weinig. Naast een toereikend inkomen voor iedereen is de vraag hoe je die euro’s op het juiste moment in de portemonnee krijgt. In zijn 10-punten brief noemt minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een aantal verder uit te werken opties. Life cycle beleggen, flexibiliteit in pensioenuitkering door een opname ineens of uitruil met de eigen woning en het verbreden van de reikwijdte van het pensioenstelsel door bijvoorbeeld ‘auto-enrollment’ voor zelfstandigen. Deze ontwikkelingen zijn belangrijke elementen inde nieuwe Netspar onderzoeksagenda ‘Netspar NexT.

Mismatch
Er zal meer te kiezen zijn en dat vindt de AFM een goede en logische ontwikkeling, stelt Jos Heuvelman in zijn lezing. Er is sprake van een fundamentele mismatch tussen een onzekere wereld en het willen bieden van absolute zekerheid door pensioenuitvoerders. Verandering van het pensioenstelsel is noodzakelijk: harde beloftes zijn niet meer realistisch. We staan aan de vooravond van een van de grootste maatschappelijke transities ooit: het gaat om 1.300 miljard euro. Dit moet natuurlijk wel zorgvuldig gebeuren. Pensioen is voor veel mensen hun grootste asset en heeft bovendien emotionele waarde: ‘Ik heb hier mijn hele leven hard voor gewerkt’.

Eerlijk
Een eerste evaluatie van de Wet verbeterde premieregeling legt een paar problemen bloot: er is relatief veel verleiding voor hogere uitkering in het eerste jaar. Daardoor komt soms grote volatiliteit terecht bij mensen die dit financieel niet kunnen dragen. Belangrijke waarborgen voor keuzevrijheid zijn passende producten bij mensen die bijbehorende risico’s kunnen en willen dragen. Eerlijk gepresenteerde keuzes, zonder ondoordachte sturing in het systeem. En evenwichtige en duidelijke informatie, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor adviseurs. Ook digitalisering kan helpen om mensen op het juiste moment en op de juiste manier passende keuzes voor te leggen.

Efficiency
Keuzevrijheid lijkt haaks te staan op bescherming van burgers. Maar in hoeverre moet je voorkomen dat mensen fouten maken, vraagt Don Ginsel van Holland Fintech zich af. Je kunt ook zorgen dat de schade na een fout beperkt blijft. Ginsel presenteerde een overzicht (Presentatie) van technologische ontwikkelingen, trends, wetgeving en partijen die de pensioensector verder kunnen helpen. Hij merkt op dat de financiële- en pensioensector geneigd zijn alles ‘in huis’ op te lossen. Dat kan anders: door verregaande specialisaties levert uitbesteden van stukjes dienstverlening aan meerdere gespecialiseerde partijen efficiencyvoordeel. Dankzij handige bouwblokjes (zogenaamde API’s) sluiten alle stukjes naadloos aan, zonder dat de klant hier ‘last’ van heeft.

Relevantie
Personal finance tools kunnen helpen pensioenbetrokkenheid te vergroten. Asset management tools kunnen helpen administratieve kosten te drukken. Er zijn veel aanbieders op dit gebied en dankzij big data is de markt er klaar voor om mensen beter de bedienen en te informeren. Grote tech-spelers als Amazon en Google zijn expert op het gebied van relevantie: op het juiste moment en de juiste plaats het juiste aanbod doen met behulp van de kennis die ze hebben van de klant. Integratie van je dienst in het dagelijks leven wordt steeds belangrijker en vergt constante aanpassing.

Feedback
Een belangrijke katalysator voor constante innovatie – en een ontbrekende factor in de pensioensector – is ‘stemmen met je voeten’. Ofwel: als mensen de vrijheid hebben om op te stappen krijg je als organisatie of sector pas écht oprechte feedback.

Laaghangend fruit
Als je dan beschikt over een innovatieve keuzetool – denk aan een pensioen-spaargame – hoe breng je dit dan aan de man? Hoe zorg je voor een optimaal gebruik? Thomas Post en Pieter Verhallen (Maastricht University) geven graag een duwtje in de rug. (Presentatie) Zij zetten deelnemers aan het werk met ‘behavioral screening’ om relevanter te zijn voor je doelgroep. Het principe is om één concrete gedragsverandering te definiëren, en van daaruit de stappen te optimaliseren die je klant moet nemen om tot dat gedrag te komen. Gedragsprincipes als sociale normen (peer pressure), de weg van de minste weerstand en ‘pre-commitment’ kunnen de juiste nudge vormen om gewenst gedrag te stimuleren.

Variabel
Iemand die zichzelf als aartsconservatief beschouwt, kan zomaar een enorm risicovolle beleggingsportefeuille kiezen. En andersom, stelt Rogier Potter van Loon (Aegon). (Presentatie) De mate van risico-aversie vraag je daarom het best op numerieke wijze uit. Niet de euro, maar het ervaren geluk staat hierbij centraal. Uit een serie keuzes (bij welk minimum en maximum bedrag voelt u zich het meest gelukkig) komt een zogenoemde ‘gamma’ naar voren. Op basis hiervan blijkt dat voor het overgrote deel van de mensen een variabel pensioen de optie is die het best bij ze past. Zelfs als de resultaten tegenvallen.

Kortzichtig
Hoe wegen pensioendeelnemers het heden en de toekomst? (Presentatie) Jorgo Goossens (TiU en APG) zet in de deelsessie deelnemers aan het denken met een koekje. Geef mensen de keuze tussen één koekje nu of twee morgen en de meesten kiezen voor dat ene koekje nu. Maar als de keuze is één koekje over 50 dagen of twee over 51 dagen, kiezen de meeste mensen voor de tweede optie. Deze inconsistentie heeft te maken met kortzichtigheid; mensen hebben de neiging het heden te overwaarderen. Dit heeft consequenties voor bijvoorbeeld het spaargedrag. Grofweg zijn mensen in vier kwadranten in te delen, die een combinatie aangeven van consistentie en geduld. Afhankelijk van de tijdsvoorkeuren van deelnemers kan een bepaalde mate van flexibiliteit worden aangeboden en kunnen goede keuzetermijnen worden gekozen.