Netspar Brief 19: Renterisico, lifecycle en pensioenakkoord

De lage rentes en de daardoor dreigende kortingen geven aan hoe belangrijk renterisico voor pensioenen is. Terwijl veel bekend is over het verdelen van aandelenrisico over de levenscyclus, staan er rond renterisico veel vragen open. Hoeveel moeten we ons indekken tegen renterisico? Wie kan het beste renterisico’s dragen: jongeren of ouderen? Hoe zit het met de verdeling van renterisico in de bestaande pensioencontracten? En welke lessen kunnen hieruit worden getrokken voor de toekomst?

Deze Netspar Brief doet een poging antwoorden te geven op deze vragen op basis van recent wetenschappelijk onderzoek en door de theorie af te zetten tegen de praktijk in huidige pensioencontracten in Nederland.

Het verdelen van renterisico over de levenscyclus kan op verschillende manieren. In de eerste plaats kan het door de risicomix over de levenscyclus te variëren. In de wereld van de premieregelingen – ook wel ‘defined contribution’ regelingen – staat dit bekend als lifecycle beleggen. In Nederland valt hier ook het zogenaamde ‘WVP-contract’ onder: de Wet Verbeterde Premieregeling. Dit is één van de contracten die in het pensioenakkoord bijzondere aandacht krijgt.

Maar het verdelen van risico’s over de levenscyclus gebeurt ook in regelingen met een uniform collectief vermogen, zoals het bekende ‘FTK-contract’ dat de meeste bedrijfstakpensioenfondsen en beroepspensioenfondsen nu hanteren. In dit contract is er een collectief vermogen met een gemeenschappelijk beleggingsbeleid voor het fonds als geheel. Tegenvallers en meevallers worden verdeeld door te kijken naar de dekkingsgraad die de verhouding tussen het vermogen en de verplichtingen van het fonds weergeeft. Vanwege de centrale rol van de verplichtingen wordt dit ook wel een ‘aansprakencontract’ genoemd.

Deze Netspar Brief berekent voor het bestaande FTK-contract het impliciete lifecyclepatroon voor zowel het aandelenrisico als het renterisico. Deze lifecycle volgt uit de verdeelregels van het contract, die bepalen welke risico’s bij welke generaties terechtkomen. In deze Netspar Brief worden deze impliciete lifecycles vergeleken met wat uit de theorie bekend is over de gewenste of ‘optimale’ verdeling van risico’s.

Voor aandelenrisico blijkt de impliciete lifecycle gemiddeld genomen redelijk goed aan te sluiten bij de aanbevelingen uit de wetenschappelijke literatuur. Jongeren dragen relatief meer aandelenrisico dan ouderen. Dit is in overeenstemming met de lifecycle theorie, en ook met de praktijk bij de bestaande premieregelingen.

De verdeling van renterisico in het bestaande collectieve contract sluit echter veel minder aan bij aanbevelingen uit de wetenschappelijke literatuur. In een gemiddeld pensioenfonds zijn met name deelnemers ouder dan 60 jaar veel meer blootgesteld aan renterisico dan volgens de theorie wenselijk is. Het renterisico dat oudere leeftijdsgroepen impliciet lopen, is gelijk aan de situatie waarin het renterisico voor het merendeel open staat. En dat terwijl het volgens de theorie juist wenselijk is dat het renterisico merendeels wordt afgedekt voor deze oudere leeftijdsgroepen. Dit betekent dat de uitkeringen van deze groepen onvoldoende beschermd zijn tegen renterisico.

Ouderen lopen in ‘aansprakencontracten’ veel renterisico doordat de dekkingsgraad van fondsen met name gevoelig is voor de verandering in de waarde van de verplichtingen van de jongeren. Effectief komt via de dekkingsgraad het renterisico van de jongeren voor een deel terecht op het bordje van ouderen. Dit probleem is inherent voor ‘aansprakencontracten’ waarbij renteschokken worden verdeeld via het dekkingsgraadmechanisme en uniforme indexatie en kortingen van de aanspraken.

Welke lessen kunnen hieruit worden getrokken voor de toekomst? Ten eerste, renterisico is anders dan aandelenrisico en dient ook anders over het leven verdeeld te worden. Ten tweede, het ‘ideale’ pensioencontract dient om te kunnen gaan met dit verschil in type risico’s. Een pensioencontract dient voldoende ‘knoppen’ te bevatten om risico’s op de juiste manier over de deelnemers, jong en oud, te verdelen. Een extra complicatie hierbij is dat de verdeling ook nog verschilt per fonds al naar gelang bijvoorbeeld de leeftijdssamenstelling. Voor jonge fondsen kan een andere risicoverdeling gewenst zijn dan voor oude fondsen, en hetzelfde geldt voor fondsen met een homogeen deelnemersbestand versus fondsen die juist sterk uiteenlopende (leeftijden van) deelnemers kennen. Een ‘ideaal’ pensioencontract moet ook met deze diversiteit in fondsen rekening kunnen houden.

Lees hier het achtergrond document.
Kijk hier het webinar op 11 juni met Roel Mehlkopf terug.
Lees het Persbericht