Keuzearchitectuur van het pensioenstelsel

Het Nederlandse pensioenstelsel heeft – naast de AOW – een uitgebreide tweede pijler voor de werknemers. De ontwikkelingen van de afgelopen jaren, zoals grotere arbeidsmobiliteit van de
werknemers, stijgend aantal zzp’ers en de bediscussieerde rol van de vakbonden, heeft tot de discussie geleid of het pensioenstelsel nog passend is bij de individuele voorkeuren van de consumenten. De consumenten willen meer keuzevrijheid in de pensioenregelingen en
tegelijkertijd is een ruime meerderheid voor het behoud van de solidariteit.
Meer keuzevrijheid kan voor een individu veel meer verantwoordelijkheid betekenen. De gedragseconomische theorieën later echter zien dat mensen onvolledige en beperkte kennis hebben, uitstelgedrag vertonen en irrationele beslissingen maken. Dit paper geeft een schets hoe de keuzearchitectuur in het huidige pensioenstelsel anders kan. De analyse is gebaseerd op de gedragseconomische aspecten van een individu, de interventies en rol van de overheid en de sociale partners.
Het paper gaat ervan uit dat individuen gedragseconomische “afwijkingen” vertonen. Om het
gedrag van een individu te beïnvloeden heeft de overheid een belangrijke rol. Door de keuzes van consumenten bewust te sturen kan de overheid voor bepaalde instrumenten kiezen en hoeft niet meer hard paternalistisch op te treden. Ook is er een belangrijke rol weggelegd voor de sociale partners en de pensioenuitvoerders om de keuzes van de individuen te begeleiden door transparant te communiceren en het inzetten van bijvoorbeeld op maat gemaakte standaardopties. Hoewel het inzetten van standaardopties tot niks verplicht, wordt gedrag in
de juiste richting gestuurd.
Meer keuzevrijheid betekent vaak meer verantwoordelijkheid. Het huidige pensioenstelsel biedt op dit moment te weinig handelingsperspectief voor de consument om het inkomen na
pensionering aan te laten sluiten aan zijn persoonlijke situatie. Maatwerk en keuzevrijheid moeten onderdeel uitmaken van het collectieve pensioen.