Dossier pensioenakkoord: relevant Netspar onderzoek
In juni 2019 sloten het kabinet en sociale partners een akkoord voor de hervorming van het Nederlandse pensioenstelsel. In het SER advies uit juni 2019 over de herziening van het pensioenstelsel, is het uitgangspunt dat de sterke punten worden behouden en de zwakke punten worden aangepakt. De hervorming moet leiden tot een meer houdbaar stelsel dat:
- perspectief biedt op een koopkrachtig pensioen;
- pensioen meer transparant, begrijpelijker en persoonlijk maakt;
- beter aansluit bij de ontwikkelingen in de maatschappij en op de arbeidsmarkt.
Netspar stelt zich ten doel de mogelijkheden voor een goede oudedagsvoorziening – nu en in de toekomst – in kaart te brengen en bij te dragen aan een goed geïnformeerd pensioendebat. De kabinetsbrief kondigt een stuurgroep aan die zich zal buigen over vragen die nog moeten worden uitgewerkt, met name rond de aanvullende pensioenen. Netspar werkt aan het identificeren van deze vragen en aan de informatie die nodig is om deze vragen te kunnen beantwoorden.
In dit dossier bieden we met behulp van inzichten uit bestaand eigen onderzoek inhoud, verdieping en duiding op acht hoofdlijnen uit de kabinetsbrief van minister Koolmees (februari 2019) en het pensioenakkoord. Daarnaast verwijzen we naar lopend onderzoek op verschillende thema’s uit het akkoord.
Afschaffing doorsneesystematiek
Uit SER advies: “De doorsneesystematiek wordt afgeschaft en maakt plaats voor een leeftijdsonafhankelijke premie voor alle pensioenregelingen. Dit betekent dat deelnemers een opbouw krijgen die past bij de ingelegde premie.
Leestips:
- Afschaffing van de doorsneesystematiek en de betekenis van maatwerk (presentatie Casper van Ewijk, februari 2019)
- Overgangseffecten bij afschaffen doorsneesystematiek, Marcel Lever, Bas Werker en Casper van Ewijk, Netspar occasional paper, 2017
- Heterogeniteit in doorsneeproblematiek; hoe pakt de transitie naar degressieve opbouw uit voor verschillende pensioenfondsen? Loes Frehen, Wouter van Wel, Casper van Ewijk, Johan Bonekamp, Joost van Valkengoed en Dick Boeijen, februari 2017
- Inrichting fiscaal kader bij afschaffing doorsneesystematiek, Bastiaan Starink en Michael Visser, 2019
Lopend onderzoek:
- Project: Vormgeving van compensatie bij stelselwijziging naar degressieve opbouw, Dick Boeijen, Mark Heemskerk, Niels Kortleve, René Maatman, Netspar Topicality project 2019
Een nieuw pensioencontract
Uit kamerbrief minister Koolmees: de SER doet een voorstel voor een premieregeling waarin deelnemers pensioenaanspraken opbouwen, maar het door middel van een buffer sturen op zekerheid wordt losgelaten.
Leestips:
- Persoonlijkere pensioenen in vermogen, premie en bestuur, Lans Bovenberg en Theo Nijman, Netspar occasional paper, 2019
- De meerwaarde van risicodeling met toekomstige generaties nader bezien, Dick Boeijen e,a. Netspar occasional paper, 2016
- The allocation of financial risks during the life cycle in individual and collectieve DC pensioen contracts, Marcel Lever, Roel Mehlkopf, Iljha Boelaars en Ryanne Cox, 2015, Netspar discussion paper
Lopend onderzoek:
- Waarderingskader voor rechten in een uitkeringsovereenkomst, Lans Bovenberg, Theo Nijman, Bas Werker en anderen, Netspar Topicality project 2018
Persoonlijk pensioenvermogen met collectieve uitkeringsfase
Uit de kamerbrief van minister Koolmees: Sinds 2016 is het op grond van de wet verbeterde premieregeling al mogelijk om een premieregeling af te spreken waarbij elke deelnemer tijdens zijn of haar werkzame leven een persoonlijk pensioenvermogen opbouwt waarmee hij of zij in de periode voor pensionering geleidelijk instroomt in een uitkeringscollectief waarbinnen risico’s worden gedeeld. Door het afschaffen van de doorsneesystematiek en de overstap op leeftijdsonafhankelijke premie-inleg wordt de verbeterde premieregeling ook voor bedrijfstakpensioenfondsen een beter bereikbaar alternatief. De SER acht het noodzakelijk dat er waarborgen komen dat de verplichtstelling aan het fonds overeind blijft in dit contract. Het kabinet gaat bezien of het macro-langleven risico gerichter kan worden gedeeld. Het kabinet zal wettelijk borgen dat in alle contracten belegginsrisico’s worden genomen conform een life cycle patroon met een risicohouding per leeftijdscohort.
Leestips:
- Default life cycles for retirement savings, Anna Grebentikova e.a., 2017
- How costly is it to ignore interest risk management in your 401k plan? Servaas van Bilsen e.a., 2018
- Het effect van de vaste daling en het smeren van schokken op de variabele uitkering, Anne Balter, e.a., 2017
- Welke vaste dalingen en welk beleggingsbeleid passen bij gewenste uitkeringsprofielen in verbeterde premieregelingen? Bonenkamp e.a., 2017
- Langer zullen we delen. Over solidariteit in het opheffen van langlevenrisico, Netspar Brief 13, Michel Vellekoop en Anja de Waegenaere, 2018
Lopend onderzoek:
- Maatwerk in beleggen, Netspar Brief van Roel Mehlkopf e.a. te verwachten in december 2019
- Gevolgen vervallen verplichtstelling, Erik Lutjens en Fieke vd Lecq, Netspar Topicality project
AOW-leeftijd en langer doorwerken
Uit het principeakkoord: Het kabinet is bereid de AOW-leeftijd twee jaar te bevriezen op 66 jaar en 4 maanden, om daarna stapsgewijs te laten stijgen naar 67 jaar in 2024. Dat is drie jaar later dan nu gepland. Voor de lange termijn geldt: voor ieder jaar dat de gemiddelde levensverwachting stijgt, gaat de pensioenleeftijd niet met 1 jaar omhoog, maar met 8 maanden. Daarnaast wordt mensen in zware beroepen (en lage inkomens) de mogelijkheid geboden drie jaar eerder uit te treden, door de boete op vroegpensioen pas vanaf een loon van 19.000 euro in te laten gaan.
Leestips
- Flexibel met pensioen, rapport Netspar projectgroep, april 2019
- Doorwerken tot op hogere leeftijd: wat willen werkgevers, werknemers en zzp’ers? Netspar Brief 16, Jaap Oude Mulders en Marleen Damman, april 2019
- Een verhaal van professoren en bouwvakkers, presentatie Marike Knoef, februari 2019
- Geleidelijk uittreden blijft een puzzel (Interview Daniel van Vuuren en paper over geleidelijke uittreding en de rol van deeltijdpensioen).
- Netspar Brief 12: Langer doorwerken, keuzes voor nu en later, Daniel van Vuuren, december 2018
- Effect stijging AOW-leeftijd op arbeidsongeschiktheid, Harry ter Rele, Jonneke Bolhaar, Koen van der Ven, Lisette Swart, Marcel Lever, Rik Dillingh, september 2018
- Loslaten van de verplichte pensioenleeftijd en het organisatieklimaat rondom langer doorwerken, Oude Muldders, van Dalen en Henkens
- Opleiding, levensverwachting en pensioenleeftijd, Johan Mackenbach, Joe Rubio en Wilma Nusselder, Netspar Design paper, 2019
Lopend onderzoek
- Gevolgen van de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd voor arbeidsongeschiktheid, Arthur van Soest, Tunga Kantarci, Netspar Topicality project
ZZP pensioen
Uit akkoord: Het moet mogelijk worden voor zzp’ers om zich vrijwillig aan te sluiten bij een pensioenfonds of Premie Pensioeninstelling (PPI). Er komt dus geen verplichte regeling, maar het moet wel makkelijker worden om deel te nemen. Ook komt er een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (met opt-out).
Leestips
- Zicht op ZZP pensioen, Jim Been, Kees Goudswaard, Koen Caminada Marike Knoef, Wim Zwinkels, 2017
- Netspar Brief 16: Doorwerken tot op hogere leeftijd, wat vinden werkgevers, werknemers en zzp’ers?, Jaap Oude Mulders, Marleen Damman), 2019
Lopend onderzoek
- Project: Eenvoud en flexibiliteit bij pensioensparen voor zzp’ers (Marike Knoef en Max van Lent)
- Project: Vormgeving en realisatie opting-outsystematiek, Jona Linde, Netspar Topicality Project
Transparantie, communicatie en vertrouwen
Uit SER advies: Communicatie en meer transparantie zijn essentiële elementen van de hervorming van het pensioenstelsel. Deze moeten bijdragen aan het verbeteren van het vertrouwen in het stelsel.
Leestips
- Pensioenbewustzijn verhogen (webinar door Marike Knoef, mei 2019)
- Hoogte pensioenuitkering nauw verbonden met vertrouwen pensioenstelsel, Martin Olsthoorn, SCP, juni 2019
- Meer keuze leidt niet automatisch tot meer betrokkenheid, Netspar brief 15, Lisa Brüggen en Thomas Post, 2018
- Pension communication in the Netherlands and other countries, Arthur van Soest en Henriëtte Prast, Netspar Discussion Paper 2018
Meer keuzemogelijkheden
Uit akkoord: de SER adviseert mensen meer keuzevrijheid te geven ten aanzien van hun pensioen. Elke deelnemer krijgt de keuze om een deel van zijn pensioenuitkering op pensioeningangsdatum op te nemen als een bedrag ineens. Dit deel zal maximaal 10% bedragen van de waarde van het voor deze deelnemer opgespaarde ouderdomspensioen. Dit advies sluit aan bij de doelstelling van het kabinet om in het pensioenstelsel meer keuzemogelijkheden te introduceren.
Leestips
- De waarde van maatwerk in pensioenen, Netspar Brief 8, Roel Mehlkopf e.a., 2017
- Keuzemogelijkheden en maatwerk binnen pensioenregelingen, Design paper, Saskia Bakels e.a., 2017
- Keuzevrijheid in de uitkeringsfase: internationale ervaringen Design paper, Marcel Lever, Eduard Ponds, 2018
- Framing in pensioenkeuzes, Marijke van Putten, Design paper, 2018
Lopend onderzoek
- Project: Interactie tussen determinanten uitkeringssnelheid: Hoog-laag constructie, lumpsum uitkering, vaste daling en ingangsdatum (Eduard Ponds, Johan Bonekamp, Servaas van Bilsen)
- Flexibiliteit: uitruil met eigen woning, Dirk Brounen, Eduard Ponds en Niels Kortleve (te verschijnen Netspar Brief en paper in september 2019)
Partnerpensioen
Uit akkoord: de SER wijst er op dat in beide voorgestelde contracten ook het kortleven risico (nabestaandenpensioen) en de voortgezette pensioenopbouw bij arbeidsongeschiktheid dienen te worden afgedekt. Conform het regeerakkoord stelt de SER dat bij de herziening van het pensioenstelsel het nabestaandenpensioen meer wordt gestandaardiseerd, adequater en begrijpelijker wordt en risico’s worden verkleind.
Leestips
- Netspar Brief 11: Nabestaandenpensioen niet verzekerd, Starink e.a., 2017
Lopend onderzoek
- Project; Inkomenspositie nabestaanden (Jeroen van der Vaart, Raun van Ooijen, Rob Alessie)
- Publicatie over herverdeling voor nabestaanden binnen het lopende themaproject Werk, gezondheid en pensioen (Andries de Grip en Raymond Montizaan)
